Programy komputerowe są właściwie wszechobecne we współczesnym świecie, a jednocześnie niosą za sobą duży potencjał ekonomiczny. Właśnie dlatego podlegają szczególnej ochronie prawnej. Przepisy w tym zakresie nie zawsze są jednak intuicyjne, a niewiedza może generować niepotrzebne problemy. Kiedy Twój kod jest chroniony? Jakie prawa przysługują Ci jako twórcy? Czy Twój pracodawca automatycznie nabywa prawa do programu, który napiszesz? W tym artykule znajdziesz najważniejsze informacje, które powinien znać każdy programista i przedsiębiorca z branży IT.
Czym jest program komputerowy?
Na gruncie prawa autorskiego ochronie podlegają utwory, czyli „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”.
Takim utworem może być więc np. obraz, film, utwór muzyczny albo projekt architektoniczny. W odniesieniu do programów komputerowych w ustawie wprowadzono jednak zupełnie osobny przepis regulujący obejmujący prawo do korzystania z takiego programu oraz prawa przysługujące twórcy.
Jak widzisz, ważną kwestią jest więc rozróżnienie, co dokładnie będzie kwalifikować się jako program komputerowy, a co nie wpasuje się w tę definicję.
Powszechnie pod pojęciem program komputerowy rozumie się z jednej strony wszystko, to, co widzi użytkownik (warstwę graficzną), z drugiej – kod (warstwę programistyczną). W ustawie sprawa ma się jednak nieco inaczej. Programem komputerowym jest wyłącznie warstwa programistyczna, a więc ciąg instrukcji, komend czy sekwencji przeznaczony dla urządzeń elektronicznych (np. smartfona czy komputera).
Jak wygląda ochrona programu komputerowego?
Program komputerowy będzie chroniony na analogicznych zasadach co utwory literackie, choć z pewnymi wyjątkami.
Konieczne jest wyrażenie programu komputerowego
Przede wszystkim ochrona programu komputerowego będzie odnosić się do form jego wyrażenia – najczęściej w postaci kodu źródłowego (source code) i kodu wynikowego (object code). Z drugiej strony możliwe są i takie przypadki, w których za formę wyrażenia programu równie dobrze będzie można uznać np. szczegółowy dokumentację projektową albo szczegółowy brief takiego programu. Co za tym idzie – takie formy wyrażenia też będą podlegać ochronie. Jak widzisz, pod tym względem programy komputerowe traktowane są na tej samej zasadzie co inne utwory.
Z tego też powodu ochronie nie będą podlegać idee i pomysły .W ich przypadku nie mamy przecież do czynienia z żadnym sposobem „wyrażenia”. Jeśli więc np. opowiesz innemu programiście o swoim pomyśle, to taka rozmowa nie stanowi formy wyrażenia programu komputerowego. Zakładając, że potem taka osoba „ukradnie” Twój pomysł i sama opracuje kod źródłowy, nie będziesz tym samym w stanie skutecznie go pozwać i wygrać sprawy w sądzie.
Inne elementy chronione są jak utwory w rozumieniu ustawy
Wiesz już, że ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia, ale jedynie w odniesieniu do kodu. A jak to wygląda w przypadku pozostałych elementów składających się na to, co potocznie nazywamy programem lub aplikacją?
One również mogą podlegać ochronie. Nie jest więc tak, że inna osoba może sobie pozwolić na bezkarne kopiowanie i wykorzystanie np. warstwy graficznej we własnych projektach. O ile więc będą wpasowywać się w definicję utworu (będą miały twórczy i indywidualny charakter i zostaną ustalone w jakiejś postaci), będą podlegać ochronie.
Jakie prawa ma twórca programu komputerowego? Zakres autorskich praw majątkowych i praw osobistych
Co do zasady wszystkie prawa autorskie do programu komputerowego przysługują twórcy. Od tej zasady istnieją wyjątki, ale przyjrzymy się im bliżej w dalszej części artykułu.
Na razie natomiast musisz wiedzieć, że prawa autorskie dzielą się na dwie kategorie:
- autorskie prawa osobiste – związane ściśle z osobą twórcy (np. prawo do mówienia, że to Ty jesteś autorem programu komputerowego czy prawo do nadzoru autorskiego)
- autorskie prawa majątkowe – związane z czerpaniem korzyści ekonomicznych z programu komputerowego, czyli prawo do:
- Trwałego lub czasowego zwielokrotniania takiego programu lub jego części,
- Tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakiekolwiek inne zmiany w programie;
- Rozpowszechniania – np. udzielania licencji na program.
Ograniczenia praw twórcy programu komputerowego
Niektóre prawa twórcy programu komputerowego zostały ograniczone przez przepisy. Oznacza to, że jeśli opracujesz program komputerowy, użytkownik (np. osoba korzystająca z programu komputerowego na podstawie licencji) co do zasady nie będzie potrzebował Twojego zezwolenia, żeby:
- Sporządzić kopię zapasową, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego,
- Testować program komputerowy w celu poznania zasad jego funkcjonowania,
- Tłumaczyć kod źródłowy, by program był kompatybilny z innymi.
Użytkownik programu komputerowego nie może jednak bez Twojej zgody podejmować innych działań, niemieszczących się w tym zakresie. Nie może więc np. rozwijać Twojego programu, a tym bardziej wykorzystać go do opracowania, a następnie wprowadzenia na rynek produktu o podobnej formie.
Komu przysługuje prawo autorskie do programu komputerowego?
Wiesz już, że co do zasady prawa autorskie do programu komputerowego przysługują twórcy. Od tej zasady istnieją jednak pewne wyjątki.
O ile osobiste prawa autorskie zawsze są związane z konkretną osobą (jeśli Ty napiszesz program komputerowy, to nie ma możliwości, by to inna osoba została potem jego autorem), to inaczej wygląda to w przypadku praw majątkowych. Te możesz przekazywać np. za pomocą umowy, a w niektórych przypadkach prawa majątkowe z innych powodów mogą należeć do kogoś innego. Przyjrzyjmy się więc potencjalnym możliwościom.
Program opracowany w ramach umowy o pracę
Jeśli pracujesz w firmie IT na podstawie umowy o pracę, to zasady dotyczące majątkowych praw autorskich będą kształtować się nieco inaczej.
Przepisy wprost wskazują, że prawa majątkowe do programu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy będą należeć do Twojego pracodawcy. Autorskie prawa osobiste są natomiast niezbywalne, więc nadal będą należeć do Ciebie.
Wyjątkiem jest sytuacja, w której inne zasady wprowadzicie w umowie. Zwykle jednak nie będzie mieć to miejsca. I to z prostego powodu – pracodawcy zdecydowanie bardziej opłaca się, by autorskie prawa majątkowe do utworu przysługiwały właśnie jemu.
Zwróć jednak uwagę, że powyższa zasada dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Tymczasem w wielu firmach IT programiści wykonują swoje obowiązki w oparciu o umowę B2B. W ich przypadku zgodnie z prawem autorskim to twórcy programu będą przysługiwać prawa majątkowe. Oczywiście znów – o ile umowa nie stanowi inaczej. Jeśli więc programujesz w ramach umowy B2B, wiele zależy od tego, jakie zasady przewiduje podpisany przez Ciebie kontrakt.
Program opracowany przez software house
Jeśli zlecasz opracowanie programu innemu podmiotowi, sprawa praw autorskich będzie bardziej skomplikowana. Załóżmy, że software house dostaje od Ciebie gotowy brief, na podstawie którego możliwe jest opracowanie wymyślonego przez Ciebie programu.
Jeśli Twoje wytyczne nie będą na tyle szczegółowe i wyrażone tak, by kwalifikowało się to jako „sposób wyrażenia programu komputerowego”, to software house będzie twórcą. W przypadku, kiedy zlecasz komuś pracowanie programu, bardzo ważne jest więc zadbanie o zawarcie w umowie zapisów, które doprecyzują, kto jest twórcą programu i jakie prawa przysługują zleceniodawcy.
W takiej sytuacji znów mamy do czynienia z przypadkiem, kiedy może i pomysł był Twój, ale sposób wyrażenia należy już do kogoś zupełnie innego. Wówczas musisz zadbać o zawarcie umowy, na podstawie której następnie nabędziesz autorskie prawa majątkowe do takiego programu komputerowego. Tylko wtedy będziesz w stanie legalnie czerpać korzyści z danego programu. Software house nie będzie natomiast mógł sam na nim zarabiać, np. udzielając na niego licencji innym podmiotom. Pamiętaj, że takie nabycie praw autorskich będzie skuteczne tylko, jeśli umowę zawrzecie w formie pisemnej (z własnoręcznymi podpisami lub podpisami kwalifikowanymi).
Kiedy program komputerowy podlega ochronie?
Warto mieć świadomość, że nie wszystko, co potocznie można uznać za program komputerowy, zgodnie z przepisami będzie podlegać ochronie. Wiesz już, że przede wszystkim program musi mieć ustaloną formę (np. kod źródłowy). Do tego musi być rozwiązaniem twórczym o indywidualnym charakterze. Dopiero wtedy będzie przysługiwać Ci ochrona przewidziana przez Ustawę o prawach autorskich i prawach pokrewnych. A tutaj sprawa nie zawsze jest oczywista, szczególnie dla osoby bez wykształcenia prawniczego. Warto więc wątpliwości w tym zakresie konsultować z kancelarią.
Skorzystanie z pomocy kancelarii ma jeszcze jeden duży plus. W niektórych przypadkach program komputerowy może korzystać z ochrony także w ramach przepisów dotyczących prawa własności przemysłowej – na przykład niektóre algorytmy albo metody realizacji programu będziesz w stanie opatentować. Adwokat lub radca prawny mający wiedzę w tym zakresie, może przeanalizować Twoją sytuację. A potem powiedzieć Ci, jakie masz możliwości i jakie działania możesz podjąć, by jak najlepiej zabezpieczyć swoje prawa do programu komputerowego.
